Ginekologia i Poloznictwo
ISSN 1896-3315 e-ISSN 1898-0759

Opinia poloznych podstawowej opieki zdrowotnej na temat realizacji spotkan edukacyjnych w okresie przedporodowym

Faustyna Pietras^*, Tomasz Wikarek and Krzysztof Nowosielski ^*Correspondence: Faustyna Pietras, Studenckie Towarzystwo Naukowe przy Zakładzie Pielęgniarstwa w Ginekologii i Położnictwie Katedry Zdrowia Kobiety Wydział, Poland, Tel: +48 32 2088720, Email:

Received: 12-May-2021 Published: 28-Jun-2021

Author info »

WSTĘP

Nowy standard opieki okołoporodowej z dnia 16 sierpnia 2018 roku określił ramowy program edukacji przedporodowej dotyczący okresu prenatalnego, porodu i okresu poporodowego. Edukacja przedporodowa prowadzona przez położne, jak również lekarzy ma na celu wzmocnienie zdrowia kobiet ciężarnych, łagodzenie lęku przed porodem, zmniejszenie liczby powikłań w przebiegu ciąży, przygotowanie do porodu i rodzicielstw. Ramowy program edukacji przedporodowej, w znacznym stopniu ujednolica treści przekazywane kobietom w ciąży, zapewnia właściwą jakość edukacji, lepsze przygotowanie do porodu, a także zmniejsza lęk przed porodem i opieką nad dzieckiem [1].

Aktem prawnym regulującym zakres zadań położnej podstawowej opieki zdrowotnej jest rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 grudnia 2019 roku. Rozporządzenie jest efektem ustawy regulującej w sposób kompleksowy zagadnienia odnośnie organizacji oraz funkcjonowania położnej w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej. Ustawa weszła w życie dnia 27 października 2017 (Dz.U.2017 poz.2217). Zgodnie z ta ustawą położna podstawowej opieki zdrowotnej jest osobą posiadającą tytuł zawodowy magistra położnictwa oraz specjalizację w zakresie pielęgniarstwa rodzinnego lub posiada ukończony kurs kwalifikacyjny w zakresie pielęgniarstwa rodzinnego ewentualnie jest w trakcie odbywania specjalizacji lub kursu kwalifikacyjnego w zakresie pielęgniarstwa rodzinnego. Położna podstawowej opieki zdrowotnej może również posiadać specjalizację lub kurs kwalifikacyjny z pielęgniarstwa środowiskowego, z pielęgniarstwa środowiskowo-rodzinnego, z promocji oraz edukacji zdrowotnej. Kobiety ciężarne mają prawo wyboru położnej, która sprawuje nad nimi opiekę w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia [2].

Jednym z ważniejszych zadań położnej jest prowadzenie poradnictwa w stosunku do kobiet ciężarnych, kobiet ze schorzeniami ginekologicznymi, sprawowanie opieki ginekologiczno-położniczej, edukacja w zakresie sprawowania samokontroli celem wykrycia oraz eliminacji czynników zagrażających zdrowiu i życiu. Położna samodzielnie bez zlecenia lekarskiego wykonuje badania fizykalne mające na celu wczesne wykrycie chorób sutka. Położna jako edukator spełnia bardzo ważną rolę w zakresie edukacji zdrowotnej, która ma na celu przygotowanie kobiety do życia i planowania rodziny, ochrony matki, ojca i dziecka w okresie macierzyństwa [3]. Sprawując opiekę w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, położna dokonuje wizyt środowiskowych w miejscu zamieszkania kobiety po porodzie. W okresie przedporodowym przygotowuje ciężarną do porodu i opieki nad dzieckiem. Edukacja przedporodowa pozwala ciężarnej uzyskać informacje na temat przebiegu ciąży, porodu, objawów mogących wskazywać na powikłania w okresie ciąży i porodu, przebiegu laktacji oraz opieki nad noworodkiem. Położna sprawująca opiekę nad kobietą ciężarną sporządza plan opieki przedporodowej i plan porodu, który podlega modyfikacji wraz ze zmieniającą się sytuacją zdrowotną kobiety ciężarnej. Plan edukacji przedporodowej stanowi część dokumentacji jaką powinna posiadać kobieta ciężarna.[4]. Położna podejmuje działania w oparciu o zasady bezpieczeństwa zdrowotnego wykorzystując swoje doświadczenie i nabyte umiejętności [5].

Edukację przedporodową należy rozpocząć w 21. tygodniu ciąży, zgodnie z następującym schematem spotkań z położną: raz w tygodniu do 31. tygodnia ciąży, następnie dwa razy w ciągu tygodnia do porodu. Czas trwania edukacji przedporodowej nie powinien przekraczać jednej godziny, a zajęcia prowadzone są indywidualnie lub grupowo. W trakcie edukacji porodowej ciężarna nawiązuje bliższą więź z położną, co ma duży wpływ na eliminację lęku przed porodem [6,7].

CEL PRACY

Celem pracy było poznanie opinii położnych podstawowej opieki zdrowotnej dotyczących realizacji programu edukacji przedporodowej oraz analiza wpływu wybranych zmiennych (wiek, staż pracy, specjalizacja) na planowanie i realizację edukacji przedporodowej

MATERIAŁ I METODY

W badaniach ankietowych on-line uczestniczyło 121 położnych i 2 mężczyzn legitymujących się prawem wykonywania zawodu położnego, pracujących w podstawowej opiece zdrowotnej. Badania przeprowadzono w okresie od listopada 2020 roku do stycznia 2021 roku. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety własnego autorstwa.

Analizę statystyczną materiału przedstawiano w formie graficznej i opisowej. Wyliczono średnie wartości oraz podano wartości % w badanym zbiorze. Wykonano obliczenia zależności statystycznej przy użyciu programu Statistica z wykorzystaniem korelacji r-Pearsona. Za istotnie statystycznie przyjęto p≤0,05.

WYNIKI

Wiek badanej grupy położnych prezentuje tabela 1. Największą grupę stanowiły położne w przedziale wiekowym 20-30 (38%). W wieku pomiędzy 31 a 40 lat było 21% osób, w wieku pomiędzy 41 a 50 lat - 33%, w wieku pomiędzy 51 a 60 - 7% (Tab.1.)

Tab. 1. Struktura wieku badanych.

Staż pracy zawodowej do 5 lat, posiadało 39% położnych, 30% - staż pracy od 5 do 20 lat, 31% położnych pracowało powyżej 20. lat. Ponad połowa ankietowanych położnych (59%) posiadała specjalizację, w tym 54% specjalizację położniczo-ginekologiczną. Inne specjalizacje prezentuje rycina 1 (Ryc. 1.).

Ryc. 1. Rodzaj specjalizacji (n=72).

W opinii 22% położnych posiadana specjalizacja ułatwia prowadzenie edukacji przedporodowej. Jednak duży odsetek (37%) położnych nie potwierdza takiej zależności, a 43% nie miało na ten temat zdania. Analiza statystyczna wykazała istotną zależność (p=0,023) pomiędzy posiadaną specjalizacją a prowadzeniem edukacji przedporodowej (Tab. 2.).

Tab. 2. Rodzaj specjalizacji (n=72).

Większość badanych położnych (67%) jest zdania, że staż pracy wpływa na planowanie i realizację edukacji przedporodowej Analiza statystyczna wykazała istotną zależność (p=0,033) pomiędzy stażem pracy a planowaniem i realizacją edukacji przedporodowej (Tab. 3).

Tab. 3. Wpływ stażu pracy na edukację przedporodową.

W opinii większość ankietowanych położnych POZ (62%) wiek nie ma wpływu na planowanie i realizację edukację przedporodowej. Analiza statystyczna wykazała istotną zależność (p=0,027) pomiędzy wiekiem położnych a planowaniem i realizacją edukacji przedporodowej (Tab. 4.).

Tab. 4. Wpływ wieku na planowanie i realizację edukacji przedporodowej.

Ankietowane położne stosowały w edukacji przedporodowej różne metody i formy: pogadanka (13%), wykład informacyjny (12%), instruktaż (8%), zajęcia w szkole rodzenia (5%), wizyty domowe (1%), teleporady (2%), rozmowa edukacyjna (8%), dyskusja (9%), formy multimedialne (10%), materiały edukacyjne (15%), ćwiczenia praktyczne (17%) (Tab. 5.).

Tab. 5. Metody i formy edukacji przedporodowej.

Tabela 6. prezentuje zakres tematyczny realizowanej przez położne POZ edukacji przedporodowej (Tab. 6.).

Tab. 6. Najczęściej omawiana tematyka w edukacji przedporodowej.

Blisko połowa (47%) ankietowanych położnych zatrudnionych w podstawowej opiece zdrowotnej organizowała kilka (1-5) spotkań edukacyjnych z kobietami ciężarnymi w okresie prenatalnym, 24% od 6 do 10 spotkań, a 29% powyżej 10 spotkań (Ryc. 2.).

Ryc. 2. Częstość spotkań edukacyjnych z kobietami ciężarnymi.

Położne w zdecydowanej większości (75%) znały oczekiwania kobiet ciężarnych w zakresie edukacji przedporodowej. Oczekiwania kobiet ciężarnych dotyczyły pozyskania informacji na temat porodu, połogu i karmienia, przygotowania do porodu i połogu, zasad opieki nad dzieckiem, procesu laktacji. Najczęściej zadawane pytania dotyczyły objawów zbliżającego się porodu. W pytaniach otwartych ankietowane położne podały, że kobiety ciężarne oczekują wsparcia oraz rzetelnej informacji. W czasie spotkań edukacyjnych ciężarne mają możliwość zadawania pytań dotyczących ciąży, porodu i połogu. Z kolei położne z każdą grupą dokonują rozpoznania oczekiwań i udzielają wsparcia informacyjnego. W opinii ankietowanej grupy położnych najczęściej oczekiwanym rodzajem wsparcia przez kobiety ciężarne jest wsparcie informacyjne (59,4% odpowiedzi), 34,1% położnych wskazało wsparcie emocjonalne, 6,5% wsparcie instrumentalne (Ryc. 3.).

Ryc. 3. Opinia położnych dotycząca rodzaju wsparcia oczekiwanego przez kobiety ciężarne podczas edukacji przedporodowej.

Termin „ramowy program edukacji przedporodowej” znało 66% ankietowanych położnych POZ, a znajomość wytycznych ramowego programu edukacji przedporodowej zadeklarowało 64% położnych POZ. Rozkład odpowiedzi dotyczący odsetka położnych POZ prowadzących edukację przedporodową w oparciu o ramowy programu edukacji przedporodowej określony w standardzie opieki okołoporodowej prezentuje rycina 4 (Ryc. 4.).

Ryc. 4. Odsetek położnych POZ  prowadzących edukację przedporodową w oparciu o ramowy programu edukacji przedporodowej określony w standardzie opieki okołoporodowej.

Plan edukacji przedporodowej opracowuje 76% położnych zatrudnionych w podstawowej opiece zdrowotnej. W otwartym pytaniu ankietowym położne miały możliwość podania najczęstszych trudności, jakich doświadczają podczas realizacji edukacji przedporodowej. W opinii położnych doświadczane najczęściej trudności dotyczyły: braku czasu (16%), zbyt małej ilości pacjentek (10%), braku zainteresowania przyszłych matek (24%), aktualnej sytuacji epidemiologicznej (8%), zbyt dużej ilości pacjentek (15%), negatywnego podejścia pacjentek do edukacji (8%), dużej roszczeniowości pacjentek (3%), niewystarczającego czasu na rzetelne omówienie wszystkich tematów (8%), braku materiałów dydaktycznych (3%), odwoływania wizyt (2%) (Tab. 7.).

Tab. 7. Trudności w realizacji spotkań z zakresu edukacji przedporodowej w opinii położnych POZ.

DYSKUSJA

Edukacja przedporodwa jest tematem prouszanym w wielu badaniach naukowych. Analizując przeprowadzone badania należy stwierdzić że, ponad połowa (59%) położnych zatrudnionych w podstawowej opiece zdrowotnej posiadała specjalizację, najczęściej położniczo-ginekologiczną (54%). Staż pracy do 5 lat posiadało 39% położnych, od 5-20 lat – 30%. Położne POZ biorące udział w badaniu wykazały się wysokim poziomem wiedzy w zakresie znajomości wytycznych ramowego programu edukacji przedporodwej. Znajomość wytycznych ramowego programu edukacji przedporodowej deklaruje 64% położnych, a 53% położnych często korzysta z wytycznych ramowego programu edukacji przedporodowej.

W literaturze przedmiotu dotychczas nie przeprowadzono podobnych badań, natomiast były prowadzone badania, oceniające wiedzę i przygotowanie położnych do prowadzenia edukacji przedporodowej. Iwanowicz-Palus i wsp. w trzech publikacjach donoszą o przeprowadzonych badaniach wśród społeczeństwa oceniających przygotowanie położnych do realizacji edukacji przedporodowej, edukacji na temat zdrowego stylu życia kobiety ciężarnej oraz przygotowania położnych do udzielania porad w dolegliwościach okresu ciąży. Na podstawie uzyskanych wyników autorki sformułowały wnioski, iż położne są przygotowane do realizacji samodzielnej edukacji przedporodowej w zakresie: porodu, wykonywania ćwiczeń fizycznych i oddechowych, przygotowujących do porodu, kształtowania postaw rodzicielskich, udzielania informacji odnośnie wyboru miejsca porodu, promowania karmienia piersią oraz pielęgnacji noworodka. Brak odpowiedniego przygotowania do prowadzenia edukacji przedporodowej dotyczy szczególnie mężczyzn w wieku pomiędzy 21. a 30. rokiem życia z wykształceniem wyższym, w wolnym stanie oraz osób, które nie posiadają dzieci mieszkających na terenie wiejskim. Ponadto nie stwierdzono, zależności pomiędzy wiekiem, wykształceniem i stanem cywilnym a przygotowaniem położnych do realizacji edukacji przedporodowej [8].

W badaniach własnych uzyskano istotną zależność pomiędzy wiekiem (p=0,027) a planowaniem i realizacją edukacji przedporodowej w okresie prenatalnym. W opinii położnych młodym adeptkom zawodu jest łatwiej prowadzić edukację, dlatego że m.in. mają ukończone studia wyższe.

W innym badaniu Iwanowicz-Palus i wsp. przeprowadzono ankietę wśród społeczeństwa mającą na celu poznanie opinii społeczeństwa polskiego odnośnie prowadzenia edukacji przedporodowej oraz kształtowania prozdrowotnego stylu życia kobiet ciężarnych. Stwierdzono, że położne są odpowiednio przygotowane do realizacji oraz prowadzenia edukacji przedporodowej i kształtowania prozdrowotnego stylu życia kobiet ciężarnych. Brak odpowiedniego przygotowania do prowadzenia edukacji przedporodowej dotyczy szczególnie mężczyzn w wieku pomiędzy 21. a 30. rokiem życia z wykształceniem wyższym, w wolnym stanie oraz osób, które nie posiadają dzieci mieszkających na terenie wiejskim. Nie stwierdzono zależności pomiędzy wiekiem, wykształceniem i stanem cywilnym a przygotowaniem położnych do realizacji edukacji przedporodowej i kształtowania prozdrowotnego stylu życia [9].

W publikacji, której celem było poznanie opinii społeczeństwa na temat przygotowania położnych w zakresie udzielania porad kobietom ciężarnym odnośnie najczęstszych dolegliwości występujących w ciąży stwierdzono, że położne posiadają odpowiednią wiedzę na temat najczęstszych dolegliwości występujących w czasie ciąży, takich jak: nudności i wymioty, częste oddawanie moczu, zaparcia, obrzęki, upławy, zmęczenie i drażliwość, żylaki oraz krwawienia. Brak odpowiedniej wiedzy na temat najczęstszych dolegliwości występujących w ciąży dotyczy szczególnie mężczyzn w wieku pomiędzy 21. a 30. rokiem życia z wykształceniem wyższym, w wolnym stanie oraz osób, które nie posiadają dzieci mieszkających na terenie wiejskim. Nie stwierdzono zależności pomiędzy wiekiem, wykształceniem i stanem cywilnym a wiedzą położnych na temat najczęstszych dolegliwości występujących wśród kobiet ciężarnych [10].

Pogłębiając temat edukacji przedporodowej należy zadać pytanie - jaki poziom wiedzy prezentują kobiety ciężarne w zakresie edukacji przedporodowej?

W pracy Król i wsp. dokonano oceny poziomu wiedzy kobiet ciężarnych na temat podstawowych zagadnień poruszanych w edukacji przedporodowej. W opinii respondentek, położna jest odpowiedzialna za dostarczenie wiedzy na temat objawów zbliżającego się porodu. Informacje te powinny być powtarzane przez położne na każdym spotkaniu, aby kobiety ciężarne miały możliwość utrwalenia wiedzy. Respondentki stwierdziły również, że wiedzę na temat porodu, połogu i sprawowania opieki nad dzieckiem uzyskały przede wszystkim od położnych podstawowej opieki zdrowotnej. Jednak uważają, że położne poświęcają im mało czasu, aby uzyskać odpowiedź na wszystkie nurtujące ich pytania [11].

Badania własne potwierdzają, że położne podstawowej opieki zdrowotnej z realizowanych tematów najczęściej poruszają zagadnienia dotyczące przebiegu ciąży, porodu i połogu (93%), przygotowania do porodu (63%) oraz opieki nad noworodkiem (72%).

Żelazko i wsp. dokonała oceny przygotowania kobiet ciężarnych do porodu, połogu i macierzyństwa przez szkołę rodzenia. Stwierdzono, że kobiety są bardzo zadowolone z uczestnictwa w zajęciach szkoły rodzenia. Ciężarne preferowały zdrowy styl życia. Źródłem wiedzy na temat ciąży, porodu i połogu są przede wszystkim książki, prasa oraz informacje od doświadczonych położnych. Wiedza kobiet ciężarnych była bogata i konkretna na temat porodu oraz sprawowania opieki nad noworodkiem. Kobiety wykazały się również większą wiedzą nabytą w szkole rodzenia na temat stosowania technik relaksacyjnych w czasie porodu, ćwiczeń oddechowych i przyjmowania pozycji wertykalnych w trakcie akcji porodowej. Reasumując kobiety biorące udział w zajęciach szkoły rodzenia są lepiej przygotowane do porodu, połogu oraz sprawowania opieki nad noworodkiem [6].

Badania własne pokazały, że położne posiadają odpowiednią wiedzę na temat wytycznych i celu ramowego programu edukacji przedporodowej. Badana grupa położnych podstawowej opieki zdrowotnej znała oczekiwania kobiet ciężarnych oraz oczekiwanego wsparcia, często organizowała spotkania z kobietami ciężarnymi stosując różne metody i techniki w edukacji przedporodowej. Większość ankietowanych położnych (76%) zatrudnionych w podstawowej opiece zdrowotnej opracowuje plan edukacji przedporodowej. W opinii położnych POZ do najczęstszych trudności w realizacji spotkań z zakresu edukacji prenatalnej należą: brak zainteresowania przyszłych matek edukacją przedporodową (24%), brak czasu (16%), zbyt duża ilość pacjentek (15%), aktualna sytuacja epidemiologiczna (8%).

Analiza wykazała istotną zależność pomiędzy stażem pracy (p=0,0,33) oraz posiadaną specjalizacją (p=0,023) a prowadzeniem edukacji w okresie prenatalnym.

WNIOSKI

1. Położne zatrudnione w podstawowej opiece zdrowotnej realizują spotkania edukacyjne z kobietami ciężarnymi zgodnie z zakresem ramowego programu edukacji przedporodowej określonego w standardzie organizacyjnym opieki okołoporodowej z 2018 roku.

2. Wśród metod i form prowadzenia edukacji przedporodowej przez położne podstawowej opieki zdrowotnej dominują formy aktywizujące.

3. Wiek, staż pracy oraz posiadana specjalizacja istotnie wpływają na planowanie i realizację edukacji przedporodowej w okresie prenatalnym.

PIŚMIENNICTWO

1. Muszyński M. Edukacja i uczenie się – wokół pojęć. Rocznik Andragogiczny 2014;21: 77-88.
2. Marcinowicz L. Rola pielęgniarki i położnej w sprawowaniu podstawowej opieki zdrowotnej. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie 2014;12(4):352-57.
3. Smerdka A. Samodzielność i kompetencje zawodu położnej w systemie podstawowej opieki zdrowotnej w Polsce. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 2015;1(42):45-50.
4. Bączek G, Golubińska H, Dmoch-Gajzlerska E. Wybrane problemy okresu połogowego – rola położnej środowskowo-rodzinnej. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie 2012;2:200-10.
5. Fiedorczuk I, Marcinowicz L, Chlabicz S. Rola położnej rodzinnej w środowiskowej opiece zdrowotnej nad noworodkiem – dokumentacja procesu pielęgnowania. Pielęgniarstwo XXI w. 2011; 3(36):27-34.
6. Witek Z. Regulacje prawne w zakresie opieki okołoporodowej w Polsce w kontekście projektu nowego standardu organizacyjnego. Studia Prawa Publicznego 2018;3(23):179-210.
7. Guerreiro EM, Rodrigues DP, Queiroz AB, et al. Health education in pregnancy and postpartum: meanings attributed by puerperal women. Rev Bras Enferm. 2014;67:13–21.
8. Iwanowicz-Palus G, Golonka E, Bień A, et al. Przygotowanie położnych do realizowania edukacji przedporodowej w opinii polskiego społeczeństwa. na temat zdrowego stylu życia kobiety ciężarnej w opinii społeczeństwa. Problemy Pielęgniarstwa 2012;20(4):431-41.
9. Iwanowicz-Palus G, Golonka E, Bień A, et al. Przygotowanie położnej do realizowania edukacji na temat zdrowego stylu życia kobiety ciężarnej w opinii społeczeństwa. Problemy Pielęgniarstwa 2012;20(3):289-99.
10. Iwanowicz-Palus G, Golonka E, Bień A, et al. Przygotowanie położnych do udzielania porad w dolegliwościach okresu ciąży w opinii społeczeństwa polskiego. Problemy Pielęgniarstwa 2012;20(2):152-63.
11. Król M, Kaczor P, Grobelny M. Jakie zagadnienia należy poruszyć w edukacji kobiet ciężarnych na temat porodu nieobciążonego patologią? Medycyna Og ólna i Nauki o Zdrowiu 2014;20(3):245-50.